شهر مزرعه کتول واقع در استان گلستان، شهرستان کتول و در شش کیلومتری شمال شهر علی آباد کتول واقع شده از شمال به شهر سنگدوین از جنوب به روستای ساورکلا از مشرق به نهر سرخ محله( که منطقه کتول را از فندرسک جدا مینماید) و از مغرب به روستاهای آلوستان و حاجی آباد محدود می شود. و دارای مختصات 57 دقیقه و 36 درجه عرض جغرافیایی و 51 دقیقه و 54 درجه طول جغرافیایی بوده و از سطح دریا 90 متر بالاتر می باشد و دارای آب و هوای معتدل خزری می باشد.
گذشته شهر مزرعه کتول به دو بخش تقسیم می شود:
1.کانه مزرعه(مزرعه قدیم): که در ضلع غربی جاده بی بی شیروان (جاده ای که از مرکز شهرستان کتول به گنبد کاووس منتهی می شود و در حال حاضر در مرکز شهر مزرعه کتول واقع شده)قرار داشت و ملک اربابی نیز بوده است ذبیحی در کتاب گرگان نامه(ص 262) کانه مزرعه را چنین توصیف می کند:
"مزرعه کتول در اصل ملک اربابی است و متعلق است به شخصی به نام آقا حسین، آب مشروب اهالی، از دو رشته قنات و آب رودخانه هم سهم دارند و از رودبار سرخ محله در اترک و بالا سر روستای قوش کرپی واقع است. تعداد نفوس آن در سال 1276 ه. ق 315 نفر بوده و در سال 1296 ه.ق به 218 نفر کاهش پیدا کرده است."
چنانچه بررسی های انجام شده با تاریخ کانه مزرعه همخوانی داشته باشد،سابقه این روستا(شهر کنونی) در روزگاری که کانه مزرعه گفته می شده 70 باب خانوار داشته است و همچنین اگر بپذیریم که آبادی کانه مزرعه در حدود 120 سال پیش آباد بوده است و ظاهرا بعد از آتش سوزی و نابودی مزرعه به ضلع شرقی جاده بی بی شیروان انتقال یافت و از همین هنگام دوره حیات مزرعه نوین آغاز می شود.
2. مزرعه نوین: روستای مزرعه پس از آتش سوزی و ویرانی به موضع فعلی (ضلع شرقی جاده بی بی شیروان) انتقال یافت و سکنه آبادی نیز در مکانی که در حال حاضر به پایین سرا شهرت دارد مبادرت به ایجاد بناهای تازه نمودند و مسجد امام حسن(ع) که به مسجد پایین معروف است در همین هنگام ساخته شد. خوانین آبادی خانه های خود را در ضلع شرقی مسجد مزبور بنیان نهادند به گونه ای که منازل اهالی در پیرامون خانه های آنان واقع گردید و در سال 9-1338 شمسی در جریان یک عروسی مزرعه نوین دچار آتش سوزی شده مسجد و چند باب از خانه ها در آتش سوختند.
آنچه از نام مزرعه مستفاد می گردد در واقع همان است که در افکار اهالی نقش می بندد این آبادی در آغاز به سبب انجام امر کشاورزی بوده و به مرور زمان و با روی آوری گروههای مختلف به صورت روستای بزرگ در آمده است و درنهایت در سال 1392 به شهر تبدیل شد و در حال حاضر 4500 نفر جمعیت دارد.
طوایف:
طایفه های تجری، مزرعه، کردکتولی، کتولی، گوکلانی، ایمانی، قلندرمحله، نعمتی، میرکتولی، معززی، سیدکتولی، اشرفی، اعظمی، غیجی، مهاجر، شیخ نظری،پلنگی و ... از ساکنان شهر مزرعه کتول می باشند.
آثار تاریخی:
تپه گلبن که در ضلع شرقی شهر مزرعه کتول واقع شده، نام آن در اسناد رسمی شهرستان کتول و در پانصد سال گذشته گلپان نامیده می شد و بر اساس روایات محلی به این تپه که بخشی از بازمانده شهر قدیمی زرین گل است در سال 623 هجری در اثر ایلغار تراکمه نابود گردید. در آن روزگار تپه گلپان را گل کند می خواندند.
انجام کاوش های باستان شناسی یگانه راهی است که می تواند پنهانی های این قسمت از خاک کتول را روشن نماید ماهی وان که در اذهان عمومی به (مایه وا) شهرت دارد در زمره دهات قدیم دهستان کتول است که در دوران حکومت علی محمد خان امیر تومان در سالهای پیش از سرنگونی اش(1327 ه.ق)به آتش کشیده شد و در حال حاضر آثاری از آن باقی است.
